Perfectionisme en de tirannie van het moeten

Hallo en welkom in -no shit- aflevering 30 van Kelly zegt Foert. Hoe belachelijk snel gaat de tijd als je je amuseert?

Ik kan echt amper geloven dat ik al zoveel afleveringen heb gemaakt, en het voelt nog altijd niet als werken, dus dat is het beste teken, wat mij betreft.

Ik heb vandaag een hele mooie aflevering voor jou klaarstaan over een onderwerp waar we volgens mij allemaal in min of meerdere mate mee af te rekenen hebben, en waar ik me elke dag opnieuw van onderuit zal proberen te worstelen tot ik sterf: perfectionisme.

Als jij nu nog denkt: hoe, daar is toch niks mis mee, met perfectionistisch zijn, dan heb ik deze aflevering speciaal voor jou gemaakt.
Als je al weet dat perfectionisme een vies beest is, dan ook.
En ik heb hem ook gemaakt voor mezelf, omdat ik het niet genoeg kan herhalen: perfectionisme is een vies beest, en wij moeten just niks.

In deze aflevering ga ik je er van alles over vertellen, en je een paar indicaties geven van hoe perfectionisme zich uit, zodat je misschien kunt beginnen kijken hoe het bij jou zit en waar het je in de weg staat.
---

Eerst even een flink eind terug in de tijd. Ik heb dit verhaal al wel eens verteld, maar ik kan het niet niet vertellen in een aflevering over perfectionisme, so bear with me.

Lang geleden maakte ik een podcast die Werk & Leven heette, en na een tijd kwamen Anouck Meier en ik op het idee om online cursussen te maken, wat ik trouwens nog steeds doe. Eén van de meest verrassende dingen die wij gaandeweg ontdekten was dat er mensen waren die direct aan de slag gingen, en mensen die er niet in slaagden om zelfs maar één les te bekijken, ook al hadden ze betaald om deel te nemen aan de cursus.

Zoals dat dan meestal gaat, probeerden wij te onderzoeken hoe dat kwam, en waarom er zich zo’n duidelijk verschil aftekende tussen mensen. En nadat we het hadden bevraagd en met mensen hadden gesproken, beseften wij dat het wel eens kon dat mensen zoveel last hadden van de angst om het niet goed te doen, dat ze liever niet begonnen dan dat ze de kans maakten om het niet perfect te doen.

“Misschien moeten we eens een aflevering maken over perfectionisme”, zeiden wij toen naïef tegen elkaar, voor onze cursisten die daar zo mee worstelden. Want wij, wij waren geen perfectionisten.

Haha. Ik moest maar weinig research doen om de grond van onder mijn voeten te voelen wegzakken. Hetzelfde met Anouck. Tegen dat we die podcast op de wereld loslieten was ik gefascineerd door de ziekte die ik al heel mijn leven heb, zonder dat ik het wist, en die fascinatie is nooit meer gestopt. Sterker nog: ik denk dat van alle mensen die ik coach, ik nog niemand ben tegengekomen die er geen last van heeft. Ook al is het vaak een enorme blinde vlek. Dat was het in elk geval voor mij.

Sindsdien lees ik alles dat los en vast zit over het onderwerp, en onlangs was dat een boek dat ik iedereen van harte kan aanraden: de perfectie paradox van Thomas Curran. Zo’n goed boek dat me opnieuw anders deed kijken naar wat hij “onze favoriete slechte eigenschap” noemt, dat ik dacht: het is het perfecte moment voor een aflevering van Kelly zegt Foert! Pun intended.
---
Waar hebben we het over?

Misschien denk jij nog altijd dat perfectionisme een eigenschap is die je ver brengt in je leven. Of dat het gaat over erg detail-geöriënteerd zijn, zoals ik lang dacht, waardoor ik mezelf niet herkende in wat ik dacht dat de definitie was. Misschien heb jij ook wel eens strategisch “dat ik erg perfectionistisch ben” geantwoord op de vraag naar je zwakke punten in een sollicitatiegesprek.

Ik heb de definitie van perfectionisme gegoogeld, en het betekent zoveel als:

- het streven naar een perfecte uitvoering van het werk of een taak
- het streven naar volmaaktheid
- het stellen van (te) hoge eisen aan jezelf of aan anderen

Volgens Thomas Curran, die het boek schreef waarover ik het net had, is het evenwel zoveel meer dan extreem hoge eisen stellen.

Volgens hem is perfectionisme een compleet wereldbeeld, een manier van bestaan die bepaalt hoe we onszelf zien en interpreteren wat anderen doen en zeggen. Op zich is het geen probleem om hoge eisen te stellen aan jezelf of aan je werk of aan anderen, zou je kunnen zeggen.

Maar perfectionisme draait om veel meer.
Het is een op schaamte gebaseerde angst die inzet op het verbergen van onvolkomenheid. Het is dus eerder een relationele eigenschap dan iets dat gaat om perfect werk afleveren an zich.

Het is volgens Curran een problematische verhouding met onszelf, waarbij we de lat veel te hoog leggen of te kritisch zijn, uit angst om door onszelf of anderen te worden afgekeurd. En die lat heeft ook gevolgen voor onze relaties, omdat we neigen te denken dat onze omgeving perfectie vereusr van ons, en wij dus ook perfectie van anderen eisen.

Zo klinkt het toch al heel wat minder tof, vind ik.
Perfectionisme wordt wel eens angst op hoge hakken genoemd.
Omdat je het niet altijd ziet, dat iemand die tot gat in de nacht doorwerkt om die presentatie foutloos te kunnen geven niet zozeer bezig is met de kwaliteit van de presentatie, maar met het controleren van het beeld dat anderen van hem hebben, een beeld waarin menselijkheid geen plaats heeft.

Ik zag pas in dat perfectionisme eigenlijk iets heel triests is toen ik las dat perfectionisten eigenlijk nooit tevreden zijn over zichzelf. Het is een vorm van schaarstedenken. Het is nooit genoeg, en jij bent nooit genoeg.

Je geniet nooit van wat lukt omdat het altijd beter moet, maar de leegte die je voelt nooit kan gevuld worden met nog meer en nog beter. Omdat het geen leegte is, maar een bril die je op je neus hebt. Een bril die je enkel maar wijst op waar je tekort schiet, niet op wat wel lukt.
---
Tot ik het boek van de perfectie paradox las, lag mijn focus op het persoonlijke verhaal van de perfectionist.

En dacht ik verkeerdelijk dat je perfectionisten hebt, en mensen die er geen last van hebben. Dat bijna alle mensen die ik coach of begeleid enige vorm van perfectionisme vertonen, schoof ik af op de gedachte dat ik als herstellend perfectionist andere perfectionisten aantrek.

Maar het boek van Thomas Curran zette een paar van die ideeën op losse schroeven.

Onder meer dat het voor de ene een ja is, en voor de andere een neen. Onderzoekers wijzen erop dat perfectionisme eerder een spectrum is, dat we het over alle mensen hebben en niet of ze er last van hebben, maar wel in welke mate ze proberen om door middel van het behalen van perfecte resultaten de angst proberen te beteugelen om niet goed genoeg te zijn of niet bemind te worden. Perfectionisme gaat veel minder om het leveren van briljante prestaties dan dat het gaat om een probleem met zelfrespect en het zoeken naar goedkeuring in de blik van anderen.

En niet enkel dat: Curran wijst erop dat we in een maatschappij leven en opgroeien die zich volledig richt op het allerbeste uit jezelf halen. Door hoe onze werkvloeren werken, maar ook door het eeuwige onbereikbare ideaal dat ons op sociale media wordt voorgeschoteld en dat we zelf ook voorschotelen. Goed genoeg is al lang niet meer genoeg, en we worden allemaal groot met boterhammen die ons voeden dat als we maar meer consumeren, harder werken en aan onszelf werken, we eindelijk die rust en kalmte gaan bereiken waar we zo naar snakken.

Perfectionisme is geen persoonlijke obsessie, maar een culturele.
Van overal worden ons beelden van perfectie voorgeschoteld die ver van de realiteit liggen, maar waar we toch naar streven.

We leven in een maatschappij en een economie die er alle baat bij heeft dat wij geloven dat we niet goed genoeg, niet fit genoeg en niet productief genoeg zijn op onszelf, en dus best van alles kopen om die borrelende ontevredenheid over onszelf weg te krijgen. Maar we voelen een innerlijke armoede, die blijft zeuren en ons zegt dat we nooit genoeg zullen zijn. Wat we ook doen, wat we ook kopen.

Het is een onwaarschijnlijk vermoeiende manier van leven die vereist dat we alles dat niet perfect is aan ons te verhullen of te repareren. Een manier van leven waarin rust of zelfcompassie zelfs geen ruimte krijgen, want het moet altijd maar beter en groter en er moet alleen maar meer, nooit minder.

De lat wordt immers alleen maar opgeschoven, en je kan nooit genoeg hebben van waar het eigenlijk niet om draait.

Perfectionisme zorgt ervoor dat honderd mensen mogen zeggen dat je de max bent, als één iemand met een andere mening of slechte dag dat in twijfel trekt, dan wankelt je volledige systeem. Omdat je geen fundament hebt van eigenwaarde en zelfrespect.

Perfectionisten ontsporen niet omdat ze zo’n goed werk willen doen, ze ontsporen omdat hun relationele behoeften niet beantwoord worden.

Als je goedkeuring van anderen moet komen, dan is dat heel wankel, want iedereen kan en mag alles denken en geloven. Dat maakt een perfectionist heel hulpeloos, en vaak ook heel wankel in relaties, omdat wie perfectie verwacht van zichzelf dikwijls niet minder verwacht van anderen. En die anderen, dat zijn natuurlijk ook maar imperfecte mensen.

Mensen die het zichzelf extreem lastig maken bij elke fout, slagen er zelden in om anderen fouten te vergeven. Alles komt voort uit een knagende onzekerheid waardoor perfectionisten, ongeacht wat ze doen of bereiken, denken dat ze niet perfect genoeg zijn.

Dat het altijd beter moet.
Dat zij altijd beter moeten.
Je kunt je wel inbeelden hoe schadelijk dat is voor je mentale gezondheid.

“Het is geen zelfopofferende flinkheid”, zegt Curran in het boek, “het is zelfbeschadigende verwarring.”

Perfectionisme neemt je leven over en zuigt alle fun eruit weg. Het leven wordt een haast heroïsche strijd om de perfecte façade in stand te houden, terwijl we vanbinnen steeds harder worstelen om te blijven doorgaan.
---
Als je denkt dat perfectionisten per definitie succesvol zijn, denk dan graag nog eens opnieuw. Uitstelgedrag heeft veel vaker te maken met zo bang zijn om fouten te maken dat je niet durft te beginnen, dan met luiheid.

Liever perfect wachten dan imperfect doen en de kans maken op een foutje. Perfectionisten zijn vaak meester vermijders. Ze denken veel na, maar ze doen niks, waardoor ze ook niks bij kunnen leren. Wordt een perfectionist geconfronteerd met een uitdaging die hoogstwaarschijnlijk niet perfect zal kunnen worden uitgevoerd, dan is de angst dat anderen die tekortkomingen zullen ontdekken zo groot dat ze liefst stoppen of zelfs niet beginnen.

Het is niet omdat we voorbeelden hebben van heel perfectionistische succesvolle mensen, zoals Steve Jobs of XX, dat dat betekent dat elke perfectionist succesvol is.

Het tegendeel blijkt waar: perfectionisten zijn doorgaans eerder inefficiënte, overijverige mensen die zichzelf saboteren en zichzelf vaak in de problemen werken doordat ze uitstellen en vermijden.
---
Zijn er al bellen bij jou afgegaan? Begin je te beseffen dat perfectionisme misschien de reden is dat jij dingen uitstelt of het gevoel hebt wel te weten wat je zou willen doen, maar er gewoon geen stappen in weet te zetten?

Goed, alle wijsheid en verandering begint met bewustzijn.
En als je je bewust bent, dan kan je beslissen om die bril van nooit genoeg zo vaak mogelijk af te zetten en te kiezen voor meer zelfcompassie en zelfmededogen.

Het is aan ons om in te zetten op het omarmen van onze imperfecte menselijkheid, zodat we dat ook kunnen doen voor anderen en die lat een flink stuk lager kunnen leggen. Zodat we aan onze kinderen kunnen leren dat niemand perfect is en dat elk leven onvolmaakt is. Maar dat wij wel lief kunnen zijn voor onszelf en zo vaak mogelijk kunnen proberen om tegen de perfectionistische stroom in te gaan en in ons eigen team te zitten.

Het zit soms in kleine dingen: je bewust zijn van wie je volgt op sociale media en welk gevoel een account je geeft. Als je je altijd minder dan voelt doordat iemand je een perfect gekadreerd plaatje voorschotelt, voel dat dan en ontvolg indien nodig.

Beperk je schermtijd als je voelt dat je down wordt van het grote vergelijk.
Besef dat genoeg echt al heel veel is.

Dat je je nooit moet schamen over je menselijkheid, omdat er simpelweg helemaal niks mis is met jou.

Als je geboeid bent en echt wilt kijken, dan ben je binnenkort zeer welkom in Note to Self, waar ik je leer om imperfect naar al jouw zalige imperfecties te beginnen kijken en naar het verhaal dat jij jezelf tot nu toe hebt verteld. Wij verdienen het allemaal om die ellendige platen van moeten af te leggen in ons hoofd en een andere, mildere, toffere plaat op te leggen.

Zet je op de wachtlijst via de show notes, en kom binnenkort mee aan de start. Ik kan niet wachten.

Imperfecte groetjes en tot volgende week!