Over geluksdruk en positiviteitsdwang

Vandaag is het voor de eerste keer tijd om foert te zeggen tegen een gegeven waar ik soms mee worstel, en veel mensen rond mij ook.
“Als we maar gelukkig zijn.” Het lijkt zo waar. Maar wat als het net de druk is om vooral gelukkig te zijn of te worden, die ons ongelukkig maakt? Steeds meer literatuur en onderzoek lijkt in die richting te wijzen.
Zogenaamde geluksdruk en positiviteitsdwang blijken maar enkele van de slechteriken in het verhaal van onze algehele mentale gezondheid. ”Fuck geluk” dat stond ook groot op de cover van Psychologie Magazine, een van de bladen waarop deze dinosaurus nog een echt abonnement heeft.
Binnenin een groot artikel over toxische positiviteit, gemaakte blijheid en zogenaamde heppiedepeppie posts op de socials die je haast zouden doen geloven dat verdriet, somberheid of boosheid dingen zijn die je maar beter voor jezelf houdt, en waar je je misschien zelfs voor moet schamen.
In deze aflevering van Kelly zegt Foert wil ik dat graag in vraag stellen, en als het even kan samen met jou foert zeggen tegen de gedachte dat er aanvaardbare en minder aanvaardbare emoties zijn. We gaan het hebben over het gevaar van niet mogen voelen wat er te voelen valt, de angst om potjes open te trekken die al lang dicht zijn, en ik ga je een paar ideeën meegeven waarmee je kunt proberen om wat ruimte te maken voor emotionele diversiteit. Let’s go!
Voor ik begin wil ik een zogenaamde trigger warning meegeven. Ik ga het onder meer hebben over zelfmoord en de cijfers daarrond. Voel je je niet comfortabel om daarnaar te luisteren, skip dan de volgende minuten en even. Zorg goed voor jezelf, en check de show notes van deze aflevering voor resources om dat te doen.
Ik ben Kelly en ik woon en maak deze podcast in het prachtige, diepe West-Vlaanderen. Wij West-Vlamingen staan bekend voor onze werklust, onze ondernemingszin en oké oké, ons machtig dialect. We zijn in veel dingen sterk, en in sommige dingen minder sterk. We geloven dikwijls in “niet klagen, niet zagen, doordoen en verdragen”, zoals de oma van mijn vriendin Louise het vaak zei. We zijn binnenvetters, die op onze tanden kunnen bijten en niet te veel aandacht besteden aan wat lastig is, omdat we ergens geloven dat dat ons toch nergens brengt.
Waar dat ons onder meer brengt, werd een paar jaar geleden pijnlijk duidelijk uit de zelfmoordcijfers per streek. Nergens plegen meer mensen zelfmoord dan hier, 1 op 3 zelfmoorden in Vlaanderen gebeuren in West-Vlaanderen, met Ieper, Veurne en Diksmuide aan de kop. Het zijn vooral mannen, en bij jongeren is het de number one doodsoorzaak. Heftig, vind ik dat. Het zijn triestige cijfers die een probleem blootleggen dat diep gaat, en niet enkel in de Westhoek. Vlaanderen is koploper in Europa als het over die trieste cijfers gaat.
Vaak leeft het verhaal dat je niet te veel aandacht moet besteden aan wat je voelt. En als je dat toch doet, dan heb je emoties die zogenaamd goed zijn, en emoties die dat niet zijn. Elke mens heeft ze natuurlijk maar liefst allemaal, en we gaan straks zien waarom, maar als je gelooft dat het ene sociaal wenselijk is en het andere iets beschamend waar je best asap vanaf raakt, dan voel je aan je theewater dat dat niet bevorderlijk is om ernaar te kijken. Laat staan dat je het durft delen of hulp durft inroepen.
Onlangs had ik een coachee die in therapie was en van haar partner te horen kreeg dat hij vond dat ze die dingen op haar leeftijd zelf moest kunnen oplossen.
Dikwijls staat er ook een deadline op dat oplossen. Als je vader sterft, dan geven mensen je snel het gevoel dat je niet te lang moet treuren, en dat hangt ook samen met de maatschappij waarin we leven, een maatschappij waarin we voelen dat we snel weer economisch nuttig en professioneel moeten kunnen zijn, en dus beter niet te veel bezig zijn met ons verdriet en alles dat daarbij hoort, want dat hoort niet thuis op de werkvloer.
Het streven naar geluk zorgt ervoor dat we de neiging hebben om andere emoties te zien als symptomen van ziekte. Terwijl het niet zo gek is dat de dood van een geliefde zorgt voor verdriet, en dat het wel eens kan dat dat verdriet tijd nodig heeft zonder dat dat zo ambetant is voor de economie of andere mensen dat we snel naar de dokter moeten om het weg te krijgen met een pilletje.
Feeling bad about feeling sad, noemen ze dat. Psychiater Dirk De Wachter omschrijft het als “de tiranie van de positiviteit”.
Die tiranie en druk om vooral gelukkig te zijn maakt ons ongelukkig en ongemakkelijk als we iets anders voelen. Denk aan jaloezie, en frustratie. Of bitterheid en angst.
Geluk is leuk en tof, maar als je die andere dingen vooral niet of niet te lang mag voelen, dan ga je voorbij aan de signalen die ze je proberen te geven.
Emoties hebben we niet zomaar. Als we nooit boos zouden zijn of verdrietig, en alleen maar blij, dan zouden we als mens niet geëvolueerd zijn maar gewoon content in onze grot zijn blijven zitten.
Boosheid, verdriet, jaloezie, het zijn soms signalen die je zeggen dat er iets moet veranderen.
Omdat je in een minder gunstige job zit, of een relatie hebt met iemand die niet het beste met je voorheeft of je zelfbeeld uitholt. Als dat zo is, dan wil je die signalen doorkrijgen. Zonder ze direct te verdoven met alcohol of eten of jezelf te vertellen dat andere mensen het nog veel lastiger hebben en je dus vooral niet moet klagen maar verdragen. Je ziet van ver hoe kwetsbaar die gedachte je maakt voor misbruik. Net als dat zinnetje van Roald Dahl dat je vooral positieve gedachten moet hebben zodat die uit je gezicht stralen en iedereen rond je blij wordt. Oké als dat ook in overeenstemming is met je innerlijke wereld, maar het leven is niet altijd een ponykamp dus hou die druk misschien gewoon voor jezelf, Roald.
Oké. Wat dan wel? Als we wat vaker foert zeggen tegen de druk om altijd en overal vooral gelukkig te zijn, zodat we wat meer emotionele diversiteit kunnen toelaten, hoe pakken we dat dan aan?
Eerst en vooral: accepteren dat alle emoties deel uitmaken van onze menselijke ervaring. Beseffen dat de pijn dikwijls in de weerstand zit en de gedachte dat negatief zijn niet oké is.
Je emoties ook durven zien als de informatiebron die ze zijn. Niet denken dat je niet jaloers mag zijn, maar je afvragen waar die jaloezie je op wil wijzen. Als ik jaloers ben op iemand die tijd heeft om drie keer per week te gaan zwemmen, dan zegt dat mij dat ik nood heb aan meer tijd voor mezelf. Als ik me heel onveilig voel bij iemand die zegt dat ze mijn BFF is, dan is dat een signaal dat er misschien een verschil is tussen wat wordt gezegd en wat er gebeurt.
Mogen en durven voelen. Dat vergt moed. Maar als we dat niet doen, dan ontploffen we ineens voor iets van niets, en vertellen we onszelf misschien dat er iets mis is met ons. Met emoties is het zoals met een bal die je onder water houdt. Dat lukt even, maar je armen worden ooit wel moe, en als je heel vaak niet hebt mogen wenen, dan kan het dat je plots de leidingen ziet breken tijdens een meeting met je collega’s en niet snapt waar al die emoties vandaan komen. Uit jou. En als je niet luistert, dan worden ze zo luid dat ze plots ook uit je hoofd stromen, zoals die stralen van Roald Dahl, maar dan anders.
Ik ben het dus niet eens met niet klagen en niet zagen, en ook niet met doordoen, maar wel met verdragen. Leren verdragen dat wij mensen zijn, geen robotten die onze emoties op en af kunnen zetten als een hoedje omdat het ambetant is op het werk als dat verdriet over je overleden geliefde na drie weken niet over is.
Oké oké, denk je misschien, maar wat als ik niet durf te kijken, omdat ik bang ben dat het openen van potjes die al lang dicht zijn mij gaat overspoelen? Doe het dan traag en voorzichtig. Doe het misschien niet alleen. Dat is iets wat Dirk De Wachter trouwens mooi aangeeft in zijn boek met de zalige titel “de kunst van het ongelukkig zijn”. Hij zegt dat verdriet en ongeluk aanleiding geven tot nabijheid, en nabijheid voelt gelukkigmakend.”
Een beetje zoals ik heb moeten leren om eerst ween maar tegen mijn kinderen te zeggen, en daarna tegen mezelf. Misschien kan jij dat ook wat vaker doen. Dat is bij deze mijn tip van de week: als iemand naar je toe komt met een probleem, en je voelt jezelf zoals ik vaak in een kramp van oplossen en adviseren gaan, vraag dan eens of ze willen dat je meedenkt of gewoon dat je luistert. Blijkt dat het meestal al genoeg is om het tweede te doen.
Ik zeg dus foert tegen de druk om elke dag van mijn leven gelukkig en dankbaar en blij te zijn. Net als tegen de gedachte dat het mijn taak is om iedereen rond mij gelukkig te maken.
En ik zeg awel ja tegen het feit dat er minstens even veel lastige, ingewikkelde, twijfelachtige dagen op mijn pad zullen komen, net als op dat van anderen. En als dat is hoe het is, dan zou ik er nog voor hebben getekend, voor dit menselijke bestaan.
Ik ga afsluiten met een citaat van Dirk De Wachter, als het niet geeft. Een mens die zichzelf mooi een verdrietdokter noemt, nadat zijn dochter hem ooit zo omschreef in de kleuterklas.
”Je bent niet ziek als je ongelukkig bent. Ongelukkig zijn maakt deel uit van het leven, en ermee omgaan is wezenlijk, ik zou zelfs zeggen levensbelangrijk. Maar dat gebeurt te weinig. Verdriet wordt gepsychiatriseerd, en men komt massaal naar mijn collega’s en mezelf. (…) het lijkt alsof iedereen alleen bij de therapeut zijn hart wil luchten.”
Damn, Dirk.